ROZWÓJ CZASOPIŚMIENNICTWA POLSKIEGO - oprócz ilustracji, tekstów i książek w centralnym miejscu umieszczono linię czasową ukazującą chronologię rozwoju czasopism w Polsce.
CZASOPIŚMIENNICTWO DLA DZIECI I MŁODZIEŻY - tę część wystawy wykonano w formie plakatu przedstawiającego teksty wraz z ilustracjami (taką postać przewidziano do dalszego wykorzystania podczas lekcji z edukacji czytelniczej i medialnej).
PRASA LOKALNA - tutaj zgromadzono różne tytuły prasy lokalnej, prezentując zmianę szaty graficznej na przestrzeni ostatnich lat.
GAZETKI SZKOLNE - w tej części wystawy przedstawiono przykłady twórczości uczniowskiej w postaci gazetek wykonanych ręcznie i komputerowo.
CZASOPISMO WSPÓŁCZESNE - tutaj ukazano różnorodność czasopism współczesnych: formę tradycyjną, czasopisma w segregatorze, CD-ROM oraz czasopisma umieszczone w Internecie.
TEKSTY DO WYKORZYSTANIA:
ROZWÓJ CZASOPIŚMIENNICTWA POLSKIEGO
Początki prasy polskiej sięgają XVI wieku, pojawiły się wówczas gazety ulotne, znane pod nazwą nowin. Pierwszym tego rodzaju drukiem były "Nowiny z Konstantynopola" z roku 1550. Za datę rozpoczęcia dziejów prasy w Polsce przyjmuje się rok 1661, kiedy to zaczął się ukazywać "Merkuriusz Polski". Pismo wychodziło cotygodniowo od 3 stycznia 1661 r. w Krakowie. Tygodnik reprezentował polityczny program króla Jana Kazimierza.
W nękanej wojnami i pogrążającej się w chaosie politycznym siedemnastowiecznej Rzeczpospolitej nie było warunków sprzyjających rozwojowi czasopiśmiennictwa. Nieprzerwany jego rozwój można zaobserwować dopiero w XVIII wieku. W roku 1718 zaczyna wychodzić "Poczta Królewska", wyróżniająca się staranną polszczyzną i wysokim poziomem wydawniczym. W roku 1729 pijarzy, uzyskawszy przywilej na wyłączne wydawanie czasopism, zaczynają drukować periodyki, takie jak "Kurier Polski" i "Uprzywilejowane Wiadomości z Cudzych Krajów". Od tego też roku datuje się nieprzerwany rozwój prasy polskiej. Przywilej prasowy przechodził z rąk pijarów w ręce jezuitów, stając się przedmiotem walki między tymi zakonami.
Oświecenie było okresem szybkiego rozwoju, różnicowania się rodzajów oraz wzrostu znaczenia i wpływu czasopism na opinię publiczną. Głównym ośrodkiem wydawniczym była Warszawa, coraz częściej jednak pojawiają się czasopisma i poza stolicą. Oprócz gazet informacyjnych rozwinęły się w tym okresie czasopisma naukowe, literackie, ekonomiczne i obyczajowe zwane moralnymi. Prasa obejmowała stopniowo swym zasięgiem i zainteresowaniem wszystkie dziedziny życia, wpływając na rozwój kultury narodowej i kształtowanie się poglądów społeczeństwa.
Jednym z najważniejszych pism tego okresu był "Monitor" ukazujący się w latach 1765-1785, redagowany przy współpracy Ignacego Krasickiego, Franciszka Bohomolca i Jana Albertrandiego. Na jego łamach poruszano zagadnienia polityczne, gospodarcze i społeczne. "Monitor" lansował nowe poglądy, nowe obyczaje, modę i sposób bycia. Pierwszym w kraju tygodnikiem literackim były "Zabawy Przyjemne i Pożyteczne" (ukazywały się w latach 1770-1777), redagowane przez Adama Naruszewicza. Czasopiśmiennictwo naukowe reprezentowały wydawany w Warszawie "Pamiętnik Polityczny i Historyczny"(1782-1792) oraz ukazujący się w Krakowie "Zbiór Tygodniowy Wiadomości Uczonych".
W połowie XIX wieku ukształtował się nowy, bliższy dzisiejszemu charakter prasy pod wpływem społecznych ruchów rewolucyjnych w Europie, których początkiem była Wiosna Ludów w 1848 r. Rozwojowi prasy sprzyjały też postęp nauki i techniki: wynalezienie telegrafu podniosło aktualność informacji w prasie, a wynalazek kolei żelaznej znacznie przyspieszył rozpowszechnianie gazet i czasopism.
Prasa Polska w tym okresie rozwinęła się nad wyraz bujnie mimo szykan ze strony zaborców, którzy cenzurowali każde wydrukowane po polsku słowo. Podobnie jak w całej Europie, wzrosła ilość gazet i czasopism, z których wiele głosiło program rewolucyjnych przemian społecznych oraz walki o niepodległość. Kiedy nasilały się represje zaborczej cenzury, prasa postępowa drukowana była tajnie, w małych formatach i na cienkim papierze (żeby łatwiej można ją było przekazywać z rąk do rąk) i stąd nazwano ją "bibułą". W tym samym okresie nastąpił w prasie polskiej wyraźny rozdział na pisma informacyjne (gazety) i czasopiśmiennictwo specjalne: naukowe (np. od 1882 do dziś wychodzący "Wszechświat"), kobiece (np. założony w 1865 "Bluszcz"), dziecięce (np. powstały w 1861 "Przyjaciel Dzieci"), techniczne (np. od 1866 do dziś ukazujący się "Przegląd Techniczny"), literackie (np. "Biblioteka Warszawska" od 1841) i inne.
Wynalezienie fotografii w r. 1839 i uproszczenie sposobu reprodukcji rycin w drukarstwie umożliwiło ilustrowanie wielu czasopism. Powstawały nawet takie pisma, w których ilustracje odgrywały rolę nie mniejszą niż tekst, np. "Kłosy" lub "Tygodnik Ilustrowany´- były to pierwsze polskie magazyny, czyli czasopisma podobne w formie do dzisiejszych, choć oczywiście jeszcze nie kolorowe.
W dwudziestoleciu między I i II wojną światową nastąpiła tak zwana koncentracja prasy, to znaczy tworzenie wielkich koncernów prasowych, które polegało na wykupywaniu i uzależnianiu redakcji wielu periodyków przez poszczególnych ludzi mających wielkie kapitały. W Polsce istniały dwa koncerny prasowe: "Ilustrowanego Kuriera Codziennego" w Krakowie i "Dom Prasy" w Warszawie. Wśród pism, które utrzymały swoją niezależność od koncernów, były m.in. pisma postępowe.
W czasie okupacji hitlerowskiej prasa polska ukazywała się nielegalnie i była to najliczniejsza spośród prasy podziemnej wszystkich państw okupowanych: przeszło 1400 periodyków podtrzymywało w społeczeństwie polskim wolę walki z wrogiem i umacniało wiarę w odrodzenie państwa polskiego. Egzemplarze "gazetek", jak nazywano prasę podziemną z powodu jej małych formatów, odbijano na powielaczach, na zakonspirowanych ręcznych prasach drukarskich ukrytych w piwnicach, albo pod nosem Niemców, w drukarniach, gdzie wydawali gazety zwane zgodnie przez wszystkich Polaków gadzinówkami.
W okresie powojennym największą poczytnością cieszyły się dzienniki: "Trybuna Ludu", "Trybuna Robotnicza", "Życie Warszawy" i "Exspress Wieczorny". Z tygodników: "Przekrój", "Polityka" i "Przyjaciółka".
W 1960 roku "RUCH" rozprowadzał na terenie kraju: 50 dzienników, 111 tygodników, 48 dwutygodników, 182 miesięczniki, 145 dwumiesięczników i kwartalników.
Polska eksportowała 781 tytułów, a jednorazowy nakład prasy wynosił 432 700 egz. Prasę polską czytano w 95 krajach.
W 1982 roku wydano w Polsce w Przybliżeniu 90 gazet i 2000 czasopism w jednorazowym nakładzie około 36 milionów egz. I chociaż są to ilości bardzo duże, rosną z roku na rok, żeby zaspokoić potrzeby czytelnicze. Rośnie także szybkość, z jaką pisma informują o wydarzeniach na świecie, korzystając ze współpracy z agencjami prasowymi oraz z najnowszych zdobyczy techniki: dalekopisów, urządzeń telewizyjnych oraz satelitów telekomunikacyjnych. Wydawcą największej liczby periodyków jest "RUCH" S.A.
Obecnie w prenumeracie "RUCH"-u indywidualni odbiorcy, bez względu na zawód znajdują specjalistyczne wydawnictwa, w oparciu o które mogą poszerzyć i uaktualnić swoją wiedzę zawodową. Ze swoją prenumeratą "RUCH" dociera zarówno do wielkich miast jak i najdalej położonych wsi, a także poza granice naszego kraju. Oferta tytułowa "RUCH"-u obejmuje:
285 dzienników krajowych,
985 czasopism krajowych,
17 dzienników urzędowych,
46 dzienników importowanych,
705 czasopism importowanych.
Opracowanie tekstów na podstawie:
1. O książce. Mała encyklopedia dla nastolatków. Wrocław 1987
Rzewuski K.: Księgoznawstwo. Warszawa 1987
CZASOPIŚMIENNICTWO DLA DZIECI I MŁODZIEŻY.
Polskie czasopisma dla dzieci i młodzieży powstały w drugim dziesięcioleciu XIX wieku. Początkowo miały charakter książkowy, o czym świadczy ich kształt edytorski (format, objętość, oprawa) oraz zawartość treściowa (głównie utwory i charakterze literackim).
Pierwszym czasopismem dla dzieci był miesięcznik "Rozrywki dla Dzieci" (1824-28), wydawany i redagowany przez Klementynę Hoffmanową. Zamieszczała ona w nim niemal wyłącznie własne utwory, wprowadziła interesujący dział krzewiący wiedzę dotyczącą przeszłości Polski, a także dział krajoznawczy popularyzujący piesze wędrówki po kraju.
Odmienny charakter miał "Dziennik dla Dzieci", wydawany w Warszawie przez S. Jachowicza i J.K. Chrzanowskiego (6 razy w tygodniu). Była to pierwsza w świecie gazeta dziecięca, powstała na krótko przed wybuchem powstania listopadowego (1830 r.). Autor nawiązywał bezpośrednie kontakty z czytelnikami, publikował ich listy (była to nowość wywołująca zdziwienie jeszcze na początku XX w.), inicjował akcje zespołowe i środowiskowe wśród dzieci.
W drugiej połowie XIX w. powstawały nowe czasopisma związane z propagowaniem pozytywistycznych haseł pracy organicznej i pracy u podstaw, krzewiące podstawy naukowego poglądu na świat, prezentujące najnowsze odkrycia nauki i osiągnięcia techniki. Najwartościowsze czasopisma przetrwały do wybuchu I wojny światowej. Należały do nich: "Przyjaciel Dzieci" (1861-1914), "Wieczory Rodzinne" (1887-1914), "Mały Światek" (1887-1914).
W 1917 roku powstał "Płomyk", który zawierał wkładkę dla dzieci młodszych zatytułowaną "Płomyczek", przekształconą w 1927 r. w samodzielne czasopismo; w 1934 r. powstał "Mały Płomyczek", przeznaczony dla najmłodszych dzieci. Tym samym nastąpiło ograniczenie kręgu odbiorców poszczególnych tytułów, dostosowanie treści tekstów publicystycznych i poziomu trudności tekstów literackich do zainteresowań i możliwości percepcyjnych czytelników w określonym wieku.
W latach okupacji wydawano nieliczne pisemka konspiracyjne, np. zrodzone w kręgu Szarych Szeregów "Źródło", "Brzask", "Bądź gotów", "Dziś i jutro" czy też dziecięce pisemko z okresu powstania warszawskiego "Jawnutka".
Po II wojnie światowej nawiązano do trdycyjnej, bliskiej współpracy literatów i redaktorów, np. z założonym w 1945 r. "Świerszczykiem" podjęli współpracę m.in. J. Porazińska, J. Brzechwa, E. Szelbureg-Zarembina. Nowością było wprowadzenie magazynu ilustrowanego dla dzieci przedszkolnych "Miś" (1957 r.).
Od 1945 r. kontynuuje się wydawanie funkcjonujących już w latach międzywojennych czasopism "Płomyczek" i "Płomyk". Pojawiły się też czasopisma dla dzieci o tematyce technicznej, m.in. "ABC Techniki", "Horyzonty Techniki dla Dzieci" i "Młody Technik". Na rynku czasopism dziecięcych zachodzą ciągłe zmiany. W ostatnich latach pojawiło się wiele nowych tytułów, niektóre z nich mają bardzo krótki żywot i ulegają zamknięciu po edycji kilku numerów.
Opracowanie tekstów na podstawie:Literatura i nauka języku. Encyklopedia szkolna. Warszawa 1995.
PISMA ELEKTRONICZNE
Lista polskich czasopism elektronicznych oraz elektronicznych odpowiedników periodyków drukowanych (modyfikowana) jest podawana w Internecie. W 1999 roku zarejestrowano 1229 tytułów pism. Są to pisma publikowane wyłącznie w wersji elektronicznej bądź będące odpowiednikami (lub fragmentami) pism rozpowszechnianych w wersji papierowej. Dostęp do niektórych jest możliwy tylko po wykupieniu abonamentu. Czasopisma elektroniczne nawiązują od swoich drukowanych pierwowzorów.
Strona główna i strony podrzędne są aktualizowane i wyposażone w wybrany materiał tekstowo-ilustracyjne z bieżących numerów czasopisma. Strona główna pełni rolę spisu treści i umożliwia użytkownikowi za pomocą systemu odsyłaczy wczytać inne dokumenty (podstrony). Wyszukiwanie odbywa się za pomocą formularzy, które służą do określenia charakterystyki wyszukiwawczej zapytania użytkownika. Internetowa wersja "Gazety Wyborczej" jest bardzo dobrze zaprojektowana. Charakteryzuje się przejrzystością i spójnością hipertekstowej struktury, która zapewnia łatwe i szybkie dotarcie do interesujących artykułów.
Serwis www składa się z codziennego wydania gazety "Rzeczpospolita" aktualizowanego 6 lub więcej razy dziennie (wiadomości "Z OSTATNIEJCHWILI") i innych informacji np. o gazecie, zespole redakcyjnym, dane teleadresowe, archiwum tekstów i ogłoszeń oraz galerię rysunków i fotografii prasowej, jak również odsyłacze do innych stron. Strona jest ukształtowana w trzykolumnową tabelę. Pasek nawigacyjny stosowany jest konsekwentnie w całym serwisie, co ułatwia użytkownikowi odnajdywanie odpowiednich działów i artykułów. Dodatkowym ułatwieniem są odsyłacze tekstowe, które (u dołu strony).
Opracowanie tekstów na podstawie:Stepowicz M.: Cechy formalne czasopism internetowych w odniesieniu do analogicznych publikacji drukowanych. Propozycje i materiały. Warszawa 2000.
Rozwój czasopiśmiennictwa polskiego 1
XIV/XV w. Gazety są pisane ręcznie. 1557 r. Pojawia się najstarsza drukowana gazeta. 1661 r. Wydana zostaje pierwsza gazeta, która regularnie się ukazuje "Merkuriusz Polski Ordynaryjny". 1729 r. Ukazuje się wydawnictwo pijarów: "Nowiny Polskie".
1765-84 r. Wychodzi "Monitor", z którym współpracowali najwybitniejsi pisarze i myśliciele. 1841 r. Powstaje cenny miesięcznik literacko-naukowy "Biblioteka Warszawska" 1848-1939 r. Wychodzi krakowski "Czas" oparty na nowoczesnych zachodnich wzorach. 1944 r. W wyzwolonym Lublinie drukowane są: "Rzeczpospolita", "Gazeta Lubelska", "Zielony Sztandar". 1960 r. Na rynku wydawniczym istnieje 8 pism kobiecych, 16 młodzieżowych, 6 dziecięcych, 15 sportowych.
1. E. Grodecka, H.Sokołowska: Edukacja czytelnicza i medialna w szkole podstawowej i gimnazjum. Poradnik dla nauczycieli realizujących ścieżki międzyprzedmiotowe.
Lublin 2000, s. 82.
Spis ilustracji wykorzystanych na wystawie: 1. Gazeta Ulotna - AWIZ, 1654 r.
2. "Merkuriusz Polski", 1661 r.
3. "Poczta Królewiecka", 1727 r.
4. " Kurier Polski", 1730 r.
5. "Monitor Warszawski", 1765 r.
6. "Zabawy Przyjemne i Pożyteczne", 1774 r.
7. "Dziennik Warszawski", 1826 r.
8. "Gazeta Warszawska", 1828 r.
9. "Trzeci Maj", 1842 r.
10. "Biblioteka Warszawska", 1843 r.
11. "Czas", 1848 r.
12. "Tygodnik Katolicki", 1848 r.
13. " Biedaczek", 1849 r.
14. "Magazyn Mód", 1861 r.
15. "Tygodnik Ilustrowany", 1869 r.
16. "Zorza", 1870 r.
17. "Biesiada Literacka", 1895 r.
18. "Wędrowiec", 1900 r.
19. "Wiedza", 1907 r.
20. "Gazeta Olsztyńska", 1907 r.
21 "Gazeta Gdańska", 1914 r.
22. "Wiadomości Literackie", 1924 r.
23. " Tęcza", 1929 r.
24. " Na Szerokim Świecie", 1930 r.
25. "7 Dni", 1931 r.
26. "Głos Kobiet", 1936 r.
27. "Kurier Literacko-Naukowy", 1938 r.
28. "Sygnały", 1938 r.
29. "Nasz Przegląd", 1939 r.
30. "Rzeczpospolita", 1944 r.
31. "Zielony Sztandar", 1963 r.
32. Układy graficzne tytułów gazet wydawanych w okresie międzywojennym.
33. Przykłady tytułów prasy okupacyjnej.
Spis literatury wykorzystanej na wystawie
200 lat prasy polskiej na Śląsku. Opole 1992
Bibliografia Zawartości Czasopism. Z. 7/8. Warszawa 2002
Dzieci a mass media. Materiały z ogólnopolskiego seminarium - Zielona Góra, 22-23 października 1998r. Warszawa 1999
Encyklopedia Wiedzy o Książce. Wrocław 1976
Encyklopedia Wiedzy o Prasie. Wrocław 1976
Frycie S.: Literatura dla dzieci i młodzieży w latach 1945-1970. T. 2: Baśń i bajka, poezja, książki dla najmłodszych, utwory sceniczne, grafika, czasopiśmiennictwo, krytyka literacka. Warszawa 1982
Grodecka E., Sokołowska H.: Edukacja czytelnicza i medialna w szkole podstawowej i gimnazjum. Poradnik dla nauczycieli realizujących ścieżki międzyprzedmiotowe. Lublin 2000
Jarowiecki J.: Czasopiśmiennictwo dla dzieci i młodzieży. Cz. 1. 1918-1945. Kraków 1990
Kmiecik Z.: Prasa polska w rewolucji 1905-1907. Warszawa 1980
Kmiecik Z.: Prasa warszawska w latach 1886-1904. Wrocław 1989
Kultura i nauka. Encyklopedia polska 2000. Poznań (br)
Literatura i nauka o języku. Encyklopedia Szkolna. Warszawa 1995