Kolejne tablice prezentują:
. Legion Wschodni i Legion Zachodni
. I Brygadę Legionów Polskich
. II Brygadę Legionów Polskich
. III Brygadę Legionów Polskich
. Tablice pamiątkowe i pomniki
Obok formacji wojskowych przedstawieni są także dowódcy, najważniejsze bitwy, odznaczenia, sztandary i ubiór. Uzupełnieniem powyższych tekstów oraz ilustracji jest ekspozycja wydawnictw albumowych, która przedstawia Legiony Polskie w malarstwie. W tle rozbrzmiewają dźwięki Pieśni Legionowych.
TABLICA I:
*
Legiony Polskie - polskie oddziały wojskowe, którym początek dała Pierwsza Kompania Kadrowa utworzona 27 sierpnia 1914
w Galicji z inicjatywy Józefa Piłsudskiego oraz Naczelnego Komitetu Narodowego. Stanowiły oddzielną formację Armii Austro-Węgierskiej. Skupiły polskie organizacje wojskowe, m.in. oddziały Związku Strzeleckiego "Strzelec" i Polskie Drużyny Strzeleckie. W okresie od 20 września 1916 do 19 lutego 1918 Legiony Polskie nosiły oficjalną nazwę: Polski Korpus Posiłkowy.
*
Początkowo istniały dwa legiony:
- Legion Wschodni
(16 sierpnia - 21 września 1914) dowódca - gen. Adam Pietraszkiewicz,
- Legion Zachodni (16 sierpnia - 19 grudnia 1914) dowódca - gen. Rajmund Baczyński (do 25 września 1914), później gen. Karol Durski-Trzaska.
*
Legion Wschodni -- formacja wojskowa utworzona we Lwowie w początkach sierpnia 1914 pod auspicjami Naczelnego Komitetu Narodowego.
Powstała z Sokolich Drużyn Polowych, Drużyn Bartoszowych i Polskich Drużyn Strzeleckich okręgu lwowskiego. 29 sierpnia 1914 opuścił Lwów w sile 3300 ludzi, w tym 800 uzbrojonych. W czasie postoju na Podkarpaciu jego szeregi wskutek napływu ochotników wzrosły do około 6 tys. ludzi, z których tylko 800 stawiło się do przysięgi. Z nich kapitan Józef Haller, faktyczny dowódca Legionu i przeciwny jego rozwiązaniu 22 września w Mszanie Dolnej, 23 września 1914 utworzył I batalion 3 pułku piechoty, zaczątek II Brygady Legionów Polski
*
Drużyny Bartoszowe - organizacja przysposobienia wojskowego utworzona przez młodzież z grupy Rzeczpospolita w 1908 we Lwowie z inicjatywy Wawrzyńca Dayczaka.
*
Członkowie Drużyn Bartoszowych wywodzili się ze lwowskiej młodzieży studenckiej pochodzącej ze wsi, także z terenów Galicji wschodniej. Od 1912 funkcjonowały one jako organizacja wojskowa.
W 1914 liczyły 280 drużyn, tzw. bartoszowych i ponad 7 tys. członków. Na przełomie lipca i sierpnia 1914 połączyły się z Polowymi Drużynami Sokoła pod egidą Centralnego Komitetu Narodowego we Lwowie i weszły w skład Legionu Wschodniego, zlikwidowanego 21 września 1914. Członkowie Drużyn Bartoszowych weszli w skład powstających formacji wojskowych, uczestnicząc w I wojnie światowej oraz w wojnie polsko-ukraińskiej
i polsko-radzieckiej.
*
Polskie Drużyny Strzeleckie - polska organizacja niepodległościowa powstała w 1911 roku, powołana przez Organizację Młodzieży Niepodległościowej "Zarzewie"
*
Polskie Drużyny Strzeleckie utworzone zostały
w 1911 r. staraniem Norwida Neugebauera, Mariana Januszajtisa, Henryka Bagińskiego oraz Eugeniusza Homera. Program szkół Drużyn nie odbiegał od programu Związków Strzeleckich. Nauka odbywała się w szkole: żołnierskiej, podoficerskiej, podchorążych.
*
Drużyny Strzeleckie działały w ścisłym porozumieniu ze Związkiem Strzeleckim. W okresie poprzedzającym powstanie legalnych Polskich Drużyn Strzeleckich organizacja tworzyła konspiracyjną organizację wojskową pod nazwą Polski Związek Wojskowy, którego zadaniem było przygotowanie i mobilizacja sił zbrojnych narodu do walki o niepodległość ojczyzny, a w szczególności przygotowanie i wyćwiczenie korpusu oficerskiego. W październiku 1910 r. PZW przyjął nazwę "Armii Polskiej", która rozpoczęła szkolenie swoich oddziałów w okręgach lwowskim, krakowskim
i wiedeńskim oraz na terenie zaboru rosyjskiego.
*
W latach 1911-1912 dzięki zalegalizowaniu działalności Polskich Drużyn Strzeleckich organizacja liczyła 650 członków. Organizacja szybko się rozwijała osiągając w lipcu 1914 r. około 6 tys. członków w 127 Drużynach Strzeleckich. Jeszcze wcześniej, bo w 1911 r. doszło do wspólnego spotkania członków Komendy Naczelnej Drużyn Strzeleckich z Komendą Główną Związku Walki Czynnej, na którym utworzono wspólne komisje: regulaminową i wyszkoleniową oraz rozpoczęto prace nad regulaminami służby polowej i piechoty. Mimo, że nie doszło oficjalnie do całkowitego połączenia organizacji, to współpraca zbliżyła obie organizacje do siebie, umożliwiając w chwili wybuchu I wojny światowej podporządkowanie Polskich Drużyn Strzeleckich Józefowi Piłsudskiemu.
*
Rozbudowie polskich organizacji strzeleckich, zaznaczającej się zwłaszcza od 1912 r., towarzyszył proces ujednolicenia ich działalności. Obie organizacje wprowadziły jednakowe umundurowanie dla swoich członków. Składało się ono z szarego płaszcza i munduru oraz czapki maciejówki.
*
Legion Zachodni - formacja wojskowa utworzona w Krakowie 17 sierpnia 1914 ze Związku Strzeleckiego "Strzelec", Polskich Drużyn Strzeleckich okręgu krakowskiego i Związku Drużyn Podhalańskich. 19 grudnia 1914 został przekształcony w I Brygadę Legionów Polskich.
*
Związek Strzelecki powstał we Lwowie w 1910 roku z inicjatywy nielegalnego Związku Walki Czynnej, jako organizacja paramilitarna,
w Krakowie pod nazwą Towarzystwo "Strzelec". Działał jednak legalnie na podstawie statutu zatwierdzonego przez władze austriackie. Kierowała nim Komenda Główna Związków Strzeleckich
z siedzibą we Lwowie, z komendantem Józefem Piłsudskim i szefem sztabu Kazimierzem Sosnkowskim.
*
Komendzie Głównej podlegały Komendy Okręgowe: w Krakowie (Galicja Zachodnia), Rzeszowie (Galicja środkowa) i Lwowie (Galicja Wschodnia) oraz Komenda Królestwa Polskiego
i Komenda Zagraniczna. Organizacje strzeleckie działające w zaborze pruskim i Królestwie Polskim pozostawały w konspiracji. W Galicji Związek Strzelecki organizował szkoły podoficerskie i oficerskie, mógł korzystać ze strzelnic wojskowych, odbywać ćwiczenia oraz kupować broń i amunicję.
*
Szczególną rolę w rozbudowie organizacji odegrali studenci Uniwersytetu Jagiellońskiego. W maju 1913 zlikwidowano Komendę Główną, jej funkcję przejął Wydział Wojskowy Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych, której komendantem wojskowym został Józef Piłsudski. W chwili wybuchu I wojny światowej Związek Strzelecki liczył 8000 członków zrzeszonych w 200 kołach strzeleckich. Członkowie Związku Strzeleckiego i Polskich Drużyn Strzeleckich stanowili podstawę Legionów Polskich, walczących u boku Cesarstwa Austro-Węgierskiego, oraz konspiracyjne Polskiej Organizacji Wojskowej. Główni działacze: Józef Piłsudski, Kazimierz Sosnkowski, Edward Rydz-Śmigły, Władysław Sikorski, Marian Kukiel, Walery Sławek, Julian Stachiewicz, Aleksander Prystor, Kordian Józef Zamorski, Włodzimierz Tetmajer.
*
Z chwilą wybuchu wojny austriacko-rosyjskiej została zarządzona mobilizacja połączonych już pod wspólną komendą J. Piłsudskiego Związków
i Drużyn Strzeleckich i scalenie ich w I Brygadę Legionów Polskich.
*
TABLICA II:
*
I Brygada Legionów Polskich, związek taktyczny Wojska Polskiego sformowany 19 grudnia 1914. Do października 1916 dowodzona przez Józefa Piłsudskiego, następnie przez Kazimierza Sosnkowskiego, od 1917 przez Mariana Żegota-Januszajtisa. Od września 1916 wchodziła w skład Polskiego Korpusu Posiłkowego.
*
Skład 1 Brygady Legionów Polskich:
- 3 pułki piechoty
- Dywizjon kawalerii rotmistrza Władysława Beliny-Prażmowskiego
- II dywizjon artylerii
- pododdziały pomocnicze
*
Józef Klemens Piłsudski (ur. 5 grudnia 1867 w Zułowie pod Wilnem, zm. 12 maja 1935 w Warszawie) - polski działacz niepodległościowy, dowódca wojskowy, polityk, Naczelnik Państwa Polskiego w latach 1918-1922 i Wódz Naczelny Armii Polskiej od 11 listopada 1918, pierwszy Marszałek Polski od 1920; dwukrotny premier Polski (1926-1928 i 1930), twórca tzw. rządów sanacyjnych w II Rzeczypospolitej wprowadzonych w 1926, w wyniku przeprowadzonego zamachu stanu. Nosił pseudonimy: Wiktor, Mieczysław, Ziuk, Pan Marian; później powszechnie zwany Dziadkiem lub Marszałkiem, a przez swych dawnych żołnierzy Komendantem.
*
Kazimierz Sosnkowski, herbu Godziemba, pseudonimy: "Baca", "Godziemba", "Józef", "Józef Godziemba", "Ryszard", "Szef" (ur. 19 listopada 1885 w Warszawie, zm. 11 października 1969 w Arundel, w Kanadzie) - polski wojskowy, założyciel Związku Walki Czynnej, szef sztabu I Brygady Legionów, generał WP, minister spraw wojskowych, następca Prezydenta RP, minister w rządzie na emigracji, komendant główny Związku Walki Zbrojnej, Wódz Naczelny Polskich Sił Zbrojnych.
*
Bitwa pod Kostiuchnówką, także bitwa pod Kościuchówną - miała miejsce w dniach 4-6 lipca 1916 pod Kostiuchnówką nad Styrem na Wołyniu.
Był to krwawy bój opóźniający wszystkich
3 brygad legionów polskich, z wojskami rosyjskimi, przechodzącymi do przeciwnatarcia w ramach ofensywy Brusiłowa. Pomimo panicznej ucieczki wojsk austro-węgierskich na prawym skrzydle
(128 brygada honwedów), Polacy nie dopuścili do przerwania frontu, wytrzymując kilkakrotnie ponawiany atak 100 rosyjskiej dywizji piechoty
(w składzie 397., 398., 399., 400. płk piechoty). Pozbawione wsparcia artylerii i łączności brygady legionowe liczyły łącznie tylko 5500 bagnetów, stawiając czoła 13 000 Rosjan.
*
"My, Pierwsza Brygada" była pieśnią
I Brygady Legionów Polskich, dowodzonych przez Józefa Piłsudskiego. Znana jest również pod tytułem Legiony to żołnierska nuta. Powstała
w 1916 roku. Słowa napisali Tadeusz Biernacki, Andrzej Tadeusz Hałaciński. W latach powojennych uważana była przez żołnierzy Marszałka Piłsudskiego niemal za hymn państwowy. Kiedy w latach 1926-1927 rozpoczęła się dyskusja, którą ze znanych pieśni uznać jako hymn państwowy, m.in. proponowano, aby połączyć Mazurka Dąbrowskiego z Pierwszą Brygadą. "3. Krzyczeli, żeśmy stumanieni, Nie wierząc nam, że chcieć - to móc!Laliśmy krew osamotnieni, A z nami był nasz drogi Wódz!" - Według niektórych opinii ta część pieśni może nawiązywać do nieudanej próby wywołania powstania w 1914 roku w Królestwie Polskim. Akcja nie spotkała się wówczas z odzewem wśród ludności i Pierwsza Kompania Kadrowa musiała się wycofać.
*
1 Pułk Ułanów Legionów Polskich (Beliniacy) - 1 pułk ułanów kawalerii legionowej powstały z utworzonego 13 sierpnia 1914 przez Władysława Zygmunta Belinę-Prażmowskiego 140-osobowego szwadronu ułanów
w oparciu o pierwszy 7-osobowy patrol konny, awangardę przemarszu Pierwszej Kompanii Kadrowej 6 sierpnia 1914.
*
Pułk przez cały swój szlak bojowy pozostawał pod dowództwem Beliny. Ów 7-osobowy patrol konny, pod dowództwem Prażmowskiego-"Beliny" tworzyli: Janusz Julian Głuchowski "Janusz", Antoni Jabłoński "Zdzisław", Zygmunt Karol Karwacki "Stanisław Bończa", Stefan Kulesza "Hanka", Stanisław Skotnicki "Grzmot", Ludwik Skrzyński "Kmicic".
Z tego pułku wyłoniły sie następnie 3 oddziały:
- 1 Pułk Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego.
- 7 Pułk Ułanów Lubelskich im. gen. Kazimierza Sosnkowskiego.
- 11 Pułk Ułanów Legionowych im. marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza.
TABLICA III:
*
II Brygada Legionów Polskich - Jednostka wojsk polskich utworzona 8 maja 1915 roku. Podlegała rozkazom państw centralnych. Dowodził nią Józef Haller.
Złożona z oddziałów walczących dotąd w Karpatach i dlatego zwana Karpacką. Jej ułani wsławiali się brawurową szarżą przeciwko wojskom rosyjskim podczas bitwy pod Rokitną 13 czerwca 1915.
*
Skład II Brygady Legionów Polskich:
- 2 pułk piechoty LP: dca - kpt. Karol Dziekanowski
- 3 pułk piechoty LP: dca - kpt. Józef Szczepan
*
Józef Haller von Hallenburg (ur. 13 sierpnia 1873 w Jurczycach, zm. 4 czerwca 1960 w Londynie) generał broni Wojska Polskiego, legionista, harcmistrz, Przewodniczący ZHP, działacz polityczny i społeczny, brat stryjeczny gen. Stanisława Hallera von Hallenburga. Józef Haller objął dowództwo nad żołnierzami, którzy chcieli kontynuować walkę z Rosją
w Legionach Polskich. Po przeformowaniu i uzupełnieniu szeregów nowymi ochotnikami objął stanowisko dowódcy 3 Pułku Legionów. W tym czasie awansowany do stopnia podpułkownika.
30 września 1914 r. wyruszył wraz ze swą jednostką z Krakowa na front w Karpatach Wschodnich. W niezwykle trudnych warunkach terenowych i klimatycznych Brygada wspomagała obronę przełęczy karpackich i broniła wojskom rosyjskim dostępu na Węgry.
*
Na początku października 1914, brygada dotarła
w Karpaty po stronie węgierskiej. 12 października oddziały 3 pułku piechoty pod dowództwem Hallera zdobyły wieś Rafajłowa leżącą już w Galicji. Główne siły Legionów dotarły do Rafajłowej 22 i 23 października wybudowaną przez saperów drogą wiodącą przez przełęcz w pobliżu góry Pantyr w Gorganach (po wojnie nadano im nazwy nazwy Przełęcz Legionów i Droga Legionów)
i podjęły natarcie w kierunku Stanisławowa.
*
24 października zdobyły Nadwórną, a 29 października stoczyły bitwę pod Mołotkowem i poniósłszy ciężkie straty wycofały się ponownie w rejon Rafajłowej. W listopadzie brygadę podzielono na dwie części, oddziały pod dowództwem Hallera pozostały w Rafajłowej, pozostałe kontynuowały walki na Huculszczyzna i Bukowinie.
*
1 Brygada Legionów Polskich Komendanta Józefa Piłsudskiego jako pierwsza posiadała formację ułańską wzorowaną na Ułanach Nadwiślańskich pod dowództwem Władysława Beliny-Prażmowskiego tzw. ułani Beliny. Ułani Beliny jako pierwszy oddział Legionów Piłsudskiego - Wojska Polskiego wkroczyli z zaboru austriackiego do okupowanego przez Rosjan Królestwa Polskiego w 1914. Ułani Legionów brali udział w walkach
I wojny światowej, wykonując słynną szarżę na okopane za drutami kolczastymi pułki rosyjskie pod Rokitną pod dowództwem rotmistrza Dunina-Wasowicza 15 czerwca 1915. W polskich formacjach w armii rosyjskiej walczył pułk ułanów, znany później jako pierwszy, który pod dowództwem płk. Bolesława Mościckiego wsławił się obroną Stanisławowa przed maruderami rosyjskimi oraz słynną szarżą na bataliony niemieckie oraz austriackie pod Krechowcami 24 lipca 1918. Inny zalążek przyszłego pułku 6 wsławił się szarżą pod Kaniowem przeciwko oddziałom armii niemieckiej ale Drugi Korpus Polski generała Hallera bitwę te przegrał 11 maja 1918.
*
Szarża pod Rokitną - 13 czerwca 1915 ułani 2 szwadronu II Brygady Legionów dowodzeni przez rtm. Zbigniewa Dunin-Wąsowicza po brawurowym ataku zdobyli trzy linie rosyjskich okopów. Szarża ta przeszła do historii jako szaleńczy szturm bez szans powodzenia. W polskiej historiografii istnieje jako przykład walki o wyzwolenie narodowe bez względu na konsekwencje i bez liczenia się z kosztami.
*
Wioska była silnie broniona przez Rosjan. Wobec niepowodzeń ataków piechoty dowództwo austriackie postanowiło przełamać front szarżą kawalerii. Podjął się jej potomek uczestnika szarży pod Somosierrą, rtm. Zbigniew Dunin-Wąsowicz, dowódca 2. Szwadronu, 2. Pułku Ułanów Legionów. 63 ułanów pokonało trzy linie okopów nieprzyjaciela, ale atak załamał się na czwartej linii w skoncentrowanym ogniu broni maszynowej. Poległo - wraz z dowódcą - piętnastu, z ran po bitwie zmarło jeszcze czterech ułanów; reszta odniosła lżejsze rany lub obrażenia, dwóch wróciło nietkniętych;
kilkunastu dostało się do niewoli. Wieś Rokitna znajduje się na Ukrainie,
w obwodzie iwano-frankowskim.
*
Bitwa pod Kaniowem 15 lutego 1918 r., protestując przeciwko postanowieniom traktatu brzeskiego, II Brygada Legionów Polskich wraz z innymi oddziałami polskimi przebiła się przez front austriacko-rosyjski pod Rarańczą i połączyła się z polskimi formacjami w Rosji tworząc w ten sposób II Korpus Polski na Wschodzie. Obecność jednostek polskich na Ukrainie była widziana przez Niemcy jako naruszenie warunków Traktatu Brzeskiego.
W nocy z 10 na 11 maja 1918 r. bez żadnych uprzedzeń przeważające liczebnie oddziały niemieckie zaatakowały jednostki polskie rozlokowane w okolicy Kaniowa. Po całodziennej walce i wyczerpaniu się zapasów amunicji II Korpus Polski został zmuszony do złożenia broni. Straty niemieckie wyniosły ok. 1500 zabitych i rannych, polskie nie przekraczały 1000. Niemcy nie dotrzymując warunków kapitulacji rozbrojonych jeńców grabią i wysyłają do obozów koncentracyjnych. Wzięto do niewoli 3000 żołnierzy i 250 oficerów. Drugie tyle, m.in. gen Haller, zdołało zbiec i uniknąć niewoli.
*
TABLICA IV:
*
III Brygada Legionów Polskich - związek taktyczny wojska polskiego, utworzony 8 maja 1915. Dowódcami byli kolejno Wiktor Grzesicki, Stanisław Szeptycki, Zygmunt Zieliński i Bolesław Roja.
Skład III Brygady Legionów Polskich:
- 4 pułk piechoty LP: dca - płk Bolesław Roja
- 6 pułk piechoty LP: dca - mjr Mieczysław Neugebauer ps. Norwid
*
Stanisław Maria Szeptycki (1867-1950) polski wojskowy, generał armii austriackiej, następnie generał broni Wojska Polskiego. Pułkownik artylerii austriackiej. Od lipca 1916 do października 1916 dowódca III Brygady Legionów Polskich, następnie do kwietnia 1917 komendant całości Legionów. Do maja 1918 generał-gubernator w Lublinie (ustąpił w proteście przeciw oddaniu Chełmszczyzny Ukrainie w traktacie brzeskim). Od października 1918 r dowodził podległemu dowództwu niemieckiemu Polnische Wehrmacht. Od listopada 1918 w Wojsku Polskim, następca gen. ppor. Tadeusza Rozwadowskiego na stanowisku Szefa Sztabu Generalnego, funkcję sprawował do marca 1919, kiedy to został dowódcą Frontu Litewsko-Białoruskiego.
W wojnie 1920 był dowódcą Frontu Północno-Wschodniego i 4. Armii. Zdymisjonowany wskutek nieporozumień z Józefem Piłsudskim. Od czerwca do grudnia 1923 - minister spraw wojskowych (obrażony przez Piłsudskiego, wyzwał go na pojedynek, Marszałek jednak wyzwanie odrzucił). Po przewrocie majowym 1926 w stanie spoczynku. W latach 1945-1950 - prezes PCK.
Był odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Virtuti Militari (II kl.). Był wnukiem Aleksandra Fredry, bratem grekokatolickiego metropolity lwowskiego Andrzeja Szeptyckiego (Romana).
*
Zygmunt Zieliński (ur. 1 sierpnia 1858 roku w Rzeszotarach, zm. 11 kwietnia 1925 w Krakowie) generał broni Wojska Polskiego od 1919, dowódca III Brygady Legionów Polskich, dowódca Polskiego Korpusu Posiłkowego od
25 kwietnia 1917 do 19 lutego 1918. W 1878 ukończył szkołę kadetów w Wiedniu i rozpoczął służbę w armii austro-węgierskiej. W listopadzie 1911 przeszedł na emeryturę w randze pułkownika. Po wybuchu I wojny światowej, objął dowództwo 2. Pułku Piechoty Legionów Polskich. W kwietniu 1915 stanął na czele III Brygady Legionów. Po zawarciu pokoju brzeskiego został przez władze austriackie internowany w obozach w Chust i Marmarosz Sziget.
W listopadzie 1918 wziął udział w wojnie polsko-ukraińskiej w obronie Lwowa i Przemyśla. W czasie wojny polsko-bolszewickiej był dowódcą 3. Armii. Po zakończeniu walk został dowódcą Okręgu Generalnego Pomorze w Toruniu, a po reorganizacji struktur dowodzenia dowódcą Okręgu Korpusu nr VIII w Toruniu. W 1923 na własną prośbę odszedł w stan spoczynku. Zmarł w 1925. Pochowany na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie. W 1921 odznaczony Orderem Orła Białego. Był kawalerem Orderu Virtuti Militari II i V klasy.
*
Bolesław Jerzy Roja (ur. 4 kwietnia 1876 roku w Bryńcach Zagórnych, powiat Bóbrka, zm. 27 maja 1940 w Sachsenhausen), generał dywizji WP, oficer Legionów Polskich, poseł na Sejm. Był synem Józefa (gospodarza-leśnika) i Marii z Trzcińskich. Ukończył szkołę kadetów w Wiedniu, mianowany podporucznikiem w 1899. W 1905 na skutek złego stanu zdrowia przeniesiony w stan spoczynku. Po wybuchu I wojny światowej wstąpił do Legionów Polskich, gdzie był bliskim współpracownikiem Piłsudskiego. Po kryzysie przysięgowym odszedł z Legionów Polskich do wojsk austriackich. Po kilkumiesięcznym pobycie w Grazu powrócił do Krakowa, gdzie brał udział w pracach niepodległościowych. W chwili upadku Austrii przejął z rąk Austriaków Komendę Wojskową w Krakowie. Z nominacji Rady Regencyjnej był od listopada 1918 generałem-podporucznikiem, stopień ten zatwierdził
w krótkim czasie wódz naczelny Piłsudski.
Od stycznia do sierpnia 1919 dowodził 2. Dywizją Piechoty Legionów oraz grupą operacyj-ną na froncie litewsko-białoruskim. 8 sierpnia 1919 dokonał zajęcia Mińska Litewskiego. W sierpniu 1919 przeszedł na stanowisko dowódcy Okręgu Generalnego Kielce, a w marcu 1920 dowódcy Okręgu Generalnego Pomorze. W sierpniu 1920 dowodził przez krótki czas grupą operacyjną (tzw. nadnarwiańską) na froncie północnym, a następnie 2. Armią. Sceptycznie odnosił się do szans zwycięstwa Polski w wojnie z Rosją, miał własne wizje polityczne i wojskowe; podobno zaproponował Wincentemu Witosowi powołanie rządu robotniczo-chłopskiego, przy którym sam zostałby Naczelnym Wodzem, a w lipcu 1920, w obliczu zagrożenia Warszawy, myślał o ogłoszeniu Pomorza niezależnym państwem. Ze względu na politykowanie i sianie defetyzmu został w sierpniu 1920 odsunięty od dowództwa przez Piłsudskiego; pozostawał w rezerwie, a od 1922 w stanie spoczynku.
*
4 Pułk Piechoty Legionów Polskich - pułk piechoty polskiej, sformowany wiosną 1915 roku w Piotrkowie Trybunalskim. Kadry tworzyły wydzielone pododdziały II Brygady Legionów. Służyli w nim głównie ochotnicy
z Podhala i Królestwa Polskiego. Pułk został włączony w skład III Brygady Legionów Polskich. Wysłany na front w lipcu 1915, chrzest bojowy przeszedł pod Jastkowem. Następnie walczył na Lubelszczyźnie i Wołyniu między innymi pod Kostiuchnówką.
*
Na froncie pozostał do jesieni 1916. Rozwiązany po kryzysie przysięgowym Legionów. Większość żołnierzy została internowana bądź trafiła do Polskiego Korpusu Posiłkowego.
*
Pułk Piechoty Legionów Józefa Piłsudskiego - polski oddział wojskowy okresu II Rzeczypospolitej.
Wchodził w skład l Dywizji Piechoty Legionów, stacjonował do 1939 r. w Wilnie.
*
Utworzony został rozkazem Komendy Legionów Polskich z 27 lipca 1915 r. w Rozprzy pod Piotrkowem. 10 września pułk odszedł na Wołyń w składzie III Brygady Legionów Polskich. Jesienią przeszedł chrzest bojowy w Maniewiczach i pod Kostiuchnówką. Następnie walczył pod Kukłami
i Kamieniuchą. Podczas ofensywy gen. Aleksieja Brusiłowa w lipcu 1916 prowadził boje pod "Polską Górą". Na początku sierpnia 1916 r. zakończył działania bojowe pod Sitowiczami. W lipcu 1917 r. w wyniku tzw. kryzysu przysięgowego został rozwiązany.
*
TABLICA V:
Czyn zbrojny legionów upamiętniają nazwy pól bitewnych na tablicach przy Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie:
Laski - Anielin 21-24 X 1914
Mołotków 29 X 1914
Krzywopłoty 14 XI 1914
Łowczówek 22-25 XII 1914
Konary 16-22 V 1915
Rokitna 13 XI 1915
Tarłów 30 VI - 2 VII 1915
Kostiuchnówka 4 XI 1915, 4-6 VII 1916
*
Serce Józefa Piłsudskiego zostało złożone w grobie jego matki na cmentarzu na Rossie w Wilnie, a ciało w krypcie pod Wieżą Srebrnych Dzwonów na Wawelu. Na granitowej płycie nagrobnej umieszczono zgodnie z wolą zmarłego cytat z Wacława Juliusza Słowackiego:
''Gdy mogąc wybrać, wybrał zamiast domu gniazdo na skałach orła, niechaj umie spać, gdy źrenice czerwone od gromu i słychać jęk szatanów w sosen szumie". Tak żyłem. Na płycie nagrobnej umieszczono też napis:
Matka i Serce Syna.
*
Fotografie i teksty na podstawie:
Gajewski Marek: Losy żołnierza i dzieje oręża polskiego w latach 1887-1922 : o niepodległość i granice Rzeczypospolitej. Warszawa 2007
oraz http://pl.wikipedia.org/wiki/Legiony_Polskie